Đất nước Việt Nam trải qua hàng nghìn năm lịch sử đã lưu dấu muôn vàn những giá trị văn hóa được truyền từ đời này qua đời khác thông qua các lễ hội. Trong đó, lễ hội chọi trâ;u diễn ra hàng năm tại một số địa phương không chỉ là nét đẹp cổ truyền độc đáo, tôn vinh tinh thần thượng võ mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa tâ;m linh với những ý nghĩa tốt đẹp.
Lễ hội chọi trâ;u ở Đồ Sơn
Hàng năm, lễ hội chọi trâ;u được diễn ra tại mội số địa phương miền Bắc Việt Nam vào các thời điểm khác nhau. Nổi tiếng và được nhắc đến nhiều là lễ hội chọi trâ;u của người dâ;n vạn chài tại vùng biển Đồ Sơn, Hải Phòng diễn ra vào ngày mùng 9 tháng 8 Âm lịch mỗi năm. Lễ hội chọi trâ;u Đồ Sơn có sự giao thoa giữa những yếu tố văn hóa nông nghiệp đồng bằng với văn hóa cư dâ;n vùng ven biển, gắn liền việc thờ cúng thủy thần với nghi lễ chọi trâ;u và hiến sinh trâ;u.
Để chuẩn bị cho lễ hội, ngay sau Tết Nguyên đán, các sới chọi đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp các tỉnh, thành như Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên tận Tuyên Quang, Bắc Kạn… để tìm mua trâ;u.
Lễ hội chọi trâ;u ở Đồ Sơn
Hàng năm, lễ hội chọi trâ;u được diễn ra tại mội số địa phương miền Bắc Việt Nam vào các thời điểm khác nhau. Nổi tiếng và được nhắc đến nhiều là lễ hội chọi trâ;u của người dâ;n vạn chài tại vùng biển Đồ Sơn, Hải Phòng diễn ra vào ngày mùng 9 tháng 8 Âm lịch mỗi năm. Lễ hội chọi trâ;u Đồ Sơn có sự giao thoa giữa những yếu tố văn hóa nông nghiệp đồng bằng với văn hóa cư dâ;n vùng ven biển, gắn liền việc thờ cúng thủy thần với nghi lễ chọi trâ;u và hiến sinh trâ;u.
Để chuẩn bị cho lễ hội, ngay sau Tết Nguyên đán, các sới chọi đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp các tỉnh, thành như Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên tận Tuyên Quang, Bắc Kạn… để tìm mua trâ;u.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Trâ;u được chọn phải hội tụ nhiều yếu tố: Là những con trâ;u đực khỏe mạnh, da đồng, lông móc, một khoang bốn kháy, hàm đen, lông trên đầu cứng và dày, có ức rộng, sừng đen, lưng dày và phẳng để tăng khả năng chống, chịu đòn của đối phương… Lễ hội chọi trâ;u Đồ Sơn có 2 phần, phần lễ và phần hội. Từ ngày mùng 1 tháng 8 Âm lịch, các vị cao niên trong làng có trâ;u chọi làm lễ tế thần Điểm Tước ở đình Tổng, sau đó là lễ rước nước gắn với tục tế Thủy thần. Sáng ngày 9 tháng 8 â;m lịch, là ngày chính hội, từ 1 giờ sáng, chủ tế các làng làm lễ xin phép Thành Hoàng đưa trâ;u chọi đi thi đấu. Các trâ;u tham gia thi chọi gọi là “ông trâ;u” được trang trí, lưng trùm vải đỏ, sừng buộc những dải lụa điều, theo nghi lễ ra trình Thành Hoàng và khoảng 6-7 giờ sáng là lễ rước “ông trâ;u” ra đấu trường. Trường đấu của những trận chọi trâ;u thường là những bãi đất rộng, khoảng 80x100 m, có hào nước bao quanh. Phía trong hào có 2 dãy lán làm chỗ đứng cho trâ;u chọi, gọi là “xào xá”. Bao quanh là khán đài để mọi người quan sát và cổ vũ.
Lễ rước các “ông trâ;u” vào các xào xá rộn rã trong tiếng nhạc bát â;m, cờ bay phấp phới kèm theo tiếng cổ động của dâ;n cư trong vùng... Tiếp theo là nghi thức múa cờ khai hội được 24 tráng niên của làng chia thành hai hàng trình diễn vừa uyển chuyển, vừa mạnh mẽ, màu sắc biến hoá linh hoạt và huyền ảo trong những â;m thanh của trống, thanh la; tái hiện lại lễ ra quâ;n trước giờ xuất trận; thể hiện ước nguyện cầu mong Thần Gió phù hộ cho thuyền bè cưỡi sóng vượt ra ngoài biển khơi.
Múa cờ vừa dứt, từ hai phía hai “ông trâ;u” được dẫn vào xới, có người che lọng và múa cờ hai bên. Khi hai “ông trâ;u” cách nhau 20 m, người dắt nhanh chóng rút “sẹo” cho trâ;u rồi khẩn trương thoát ra ngoài sới chọi để 2 ”ông trâ;u” lao vào giành thắng bại.
Kết thúc lễ hội, ”ông trâ;u”thắng cuộc được làm lễ rước trở về. Sáng ngày 10 tháng 8 các“ông trâ;u”tham gia lễ hội được đem giết thịt làm lễ vật tế thần ở đình, có kèm theo một đĩa đựng tiết và lông trâ;u (mao huyết). Sau lễ tế, đĩa mao huyết được đổ xuống biển, phần còn lại được chia lộc thần cho dâ;n với niềm tin một vụ khai thái mới bình an, nhiều tôm cá. Vào ngày 16 tháng 8, làng tiến hành nghi thức“tống thần” và rã đám, kết thúc lễ hội.
Lễ hội chọi trâ;u Hàm Yên
Lễ hội chọi trâ;u Hàm Yên được tổ chức vào ngày 10 và 11 tháng Giêng Âm lịch tại huyện Hàm Yên, Tuyên Quang. Tương truyền, Lễ hội chọi trâ;u Hàm Yên đã có từ rất lâ;u đời, song trải qua nhiều biến cố nên đã có một thời gian dài gián đo???n và mới khôi phục lại hơn chục năm nay.
Khác với lễ hội chọi trâ;u Đồ Sơn chỉ tổ chức cho người dâ;n địa phương, lễ hội hội chọi trâ;u ở Hàm Yên quy tụ hàng trăm chủ trâ;u từ rất nhiều nơi trong và ngoài tỉnh tham gia. Song, tham gia đông nhất là chủ châ;u người địa phương gồm nhiều dâ;n tộc Tày, Kinh, Mông, Dao… đến từ các huyện trong tỉnh Tuyên Quang. Chính vì vậy, Lễ hội thu hút rất đông người dâ;n và du khách đến xem.
Trước mỗi mùa chọi trâ;u, người dâ;n Hàm Yên lại cùng nhau lặn lội lên tận Hà Giang, Lai Châ;u… để tìm những cặp trâ;u khỏe đẹp mua về. Trâ;u mua về được cả cộng đồng bình xét giao cho một gia đình tiêu biểu nuôi dưỡng, gia đình này phải có đủ ông bà, cha mẹ, con cháu sống hoà thuận, hiếu thảo, trên kính dưới nhường, kinh tế khá giả, nghĩa là một gia đình rất văn hóa. Các gia đình khác có nghĩa vụ đóng góp thức ăn cho trâ;u (thường là bột ngô, bột sắn, cám gạo...).
Các trâ;u chọi khỏe mạnh, được chăm sóc và huấn luyện bài bản và được chia cặp đấu loại để tìm ra những đại diện xuất sắc đi vào vòng trong và tìm ra cặp trâ;u tốt nhất thi đấu chung kết.
Theo đúng phong tục của người dâ;n bản địa, sau giải đấu, con trâ;u chiến thắng đã được hóa kiếp và mang về tế lễ tại Đền Bắc Mục. Còn người đến xem chọi trâ;u ai cũng muốn mua được một ít thịt trâ;u chọi đem về với mong muốn gia đình sẽ làm ăn may mắn trong năm mới.
Đối với mỗi người dâ;n Hàm Yên, lễ hội chọi trâ;u của địa phương không chỉ mang ý nghĩa tâ;m linh thể hiện ước muốn mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhà nhà no ấm, gia đình khỏe mạnh, con cái thành đạt mà việc tổ chức lễ hội còn giúp thực hiện mục tiêu phát triển và nhâ;n rộng đàn trâ;u của huyện. Qua đó từng bước xâ;y dựng thương hiệu Trâ;u Hàm Yên, góp phần thức đẩy phát triển kinh tế của huyện Hàm Yên.
Lễ hội chọi trâ;u Phù Ninh
Hội chọi trâ;u Phù Ninh được tổ chức tại huyện Phù Ninh thuộc tỉnh Phú Thọ vào 2 ngày chợ phiên (5-5 và 10-10 Âm lịch) để tưởng nhớ vua Hùng. Để chuẩn bị cho lễ chọi trâ;u, bốn làng là: Cão, Phú Mãn, Ngọc Trù, Ngọc Khôi mỗi làng phải chọn mua một con trâ;u cà (trâ;u phải đen tuyền), khi mua phải xin â;m dương, nếu thánh ứng mới mua. Trâ;u mua rồi phải cử người làm mo nuôi để đến ngày chợ cho chúng chọi nhau và mổ thịt tế thần. Đến ngày chợ phiên dâ;n làng tắm rửa cho trâ;u thật sạch sẽ, trước khi vào trận đấu người ta cho trâ;u uống nửa lít rượu. Phiên chợ ngày 5-5 cho chọi cả 4 con trâ;u, 2 cặp trâ;u chọi con nào thua thì mổ thịt, còn 2 con thắng cuộc được giữ lại cho trận chung kết vào phiên chợ ngày 10-10. Theo tập tục của địa phương, các trâ;u tham gia thi đấu, dù thắng hay thua đều bị sát sinh để cúng tế thần linh. Khi mổ trâ;u làm lễ tế thần, người dâ;n chuẩn bị những thứ để đựng thịt trâ;u (không bầy vào bát đĩa), đó là những cái rế tết bằng dâ;y thừng, đan dầy và nông, lòng rế lót lá chuối, sau đó đặt lên một mô đất vuông bằng phẳng ở ngay giữa chợ để làm lễ cúng thần. Khi cúng lễ xong mọi người tập trung ăn uống ngay ở chợ.
Lễ hội chọi trâ;u ở xã phù Ninh là một lễ hội cổ xưa nhất mang đậm nét văn hóa dâ;n gian của cư dâ;n nông nghiệp trồng lúa nước với tín ngưỡng gắn biểu tượng con trâ;u và tục sát sinh vật thiêng để hiến tế thần linh cầu cho “mưa thuận, gió hòa”, câ;y cối tốt tươi, mùa màng bội thu.
Lễ hội chọi trâ;u Hải Lựu
Hàng năm, lễ hội chọi trâ;u Hải Lựu được tổ chức vào ngày 17 tháng Giêng Âm lịch tại xã Hải Lựu, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc. Theo các thư tịch cổ để lại, Lễ hội chọi trâ;u Hải Lựu có từ thế kỷ thứ II trước công nguyên, là lễ hội chọi trâ;u lâ;u đời nhất Việt Nam. Sử sách ghi lại: Khi đó, thừa tướng Lữ Gia đóng quâ;n ở vùng núi Long Động - Lập Thạch chống lại quâ;n Hán đã đặt ra trò đấu ngưu (hội chọi trâ;u) để mua vui, động viên tinh thần binh sỹ và dâ;n chúng. Sau đó, dù thắng hay thua, các chú trâ;u chọi đều bị giết thịt để khao quâ;n. Sau khi Lữ Gia mất, dâ;n làng Hải Lựu tôn ông làm thành hoàng làng. Hội chọi trâ;u được nhâ;n dâ;n lưu truyền qua nhiều đời, dần dần trở thành một cổ tục truyền thống của địa phương. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, lễ hội đã bị gián đoạn, đến năm 2002 mới được khôi phục trở lại.
Trâ;u chọi tham gia thi đấu cũng được người dâ;n kỳ công lên các vùng Lào Cai, Tuyên Quang, Yên Bái, Phú Thọ… mua về và được tôn kính gọi là “ông Cầu”. Các ông Cầu được tuyển chọn kỹ càng dựa vào các tiêu chí như: Mình trường, móng hến, đuôi trai, sừng khum, mắt đỏ…; đặc biệt phải đủ 250 vanh (vòng ngực) trở lên mới được thi đấu.
Trâ;u khi mua về được chăm sóc, huấn luyện bằng chế độ đặc biệt trong suốt hơn nửa năm. Đến ngày 15 tháng Giêng, các ông Cầu phải làm lễ tấu trình ở vọng đài tưởng niệm tâ;m linh để kính cáo với thánh thần là trâ;u được tham gia vào hội. Trâ;u chọi bao giờ cũng đấu nhau bằng lối đối mặt dùng sừng và sức khoẻ để chọn thế võ tấn công đối phương, dù thắng hay thua không bao giờ trâ;u tấn công nhau từ phía sau lưng hay mạng sườn, điều này thể hiện tinh thần thượng võ của dâ;n tộc./.
Duy Hưng